His Last Bow

 बाबांचे शेवटचे भाषण..

 -----------------------------------------------------------------

ब्राह्मण विद्यालय शाळेच्या मुख्याध्यापिका व त्यांचे सर्व सहकारी तसेच माझ्या बालमित्रांनो, आज आपण गुरुपौर्णिमा उत्सव साजरा करण्यासाठी जमलो आहोत हे वेगळे सांगण्याची जरुर नाही तर या पौर्णिमेचे महत्त्व काय आहे, कशासाठी आपण ही पौर्णिमा साजरी करतो हे जाणून घेणे महत्त्वाचे आहे. आपल्या हिंदू पंचांगानुसार चैत्र ते फाल्गुन या प्रत्येक महिन्यात येणार् या पौर्णिमेचे महत्त्व हे वेगवेगळे जसे, चैत्र – हनुमान... मराठी महिन्याचे ३० दिवस असतात ते दोन विभागात असतात. पहिले १५ दिवस हे प्रतिपदा ते पौर्णिमा याला शुक्ल पक्ष म्हणतात व पुढचे १५ दिवस हे प्रतिपदा ते अमावस्या याला वद्य अथवा कृष्ण पक्ष म्हणतात.

    सध्या आषाढ महिना सुरु आहे. त्यातील पहिला पक्ष म्हणजेच शुक्ल पक्ष संपलेला आहे म्हणजे आज पौर्णिमा आहे. या पौर्णिमेलाच ‘गुरु पौर्णिमा/व्यास पौर्णिमा’ असे म्हणतात. हल्ली निरनिराळे दिवस साजरे केले जातात, जसे Mother’s Day, Father’s Day, Valentine’s Day हे सर्व पाश्चात्य राष्ट्रांकडून आपण आयात केलेले स्मरणांचे दिवस आहेत. परंतु आपल्या गुरुजनांचे स्मरण करण्याचा दिवस हा आपलेकडे गेली अनेक शतके सुरु आहे.

    आजच्या पौर्णिमेला गुरु पौर्णिमा/व्यास पौर्णिमा म्हणतात. महाभारत कोणी लिहिले, आपल्याला ठाऊक आहे का? तर हे महाभारत हे व्यासांनी लिहिले. ते फार विद्वान होते. आपल्या भारतात त्यांना आद्य गुरुचा मान दिला जातो, म्हणून आजच्या दिवसाला व्यास पौर्णिमा असेही म्हटले जाते. आचार्य महर्षी व्यास हे महाभारत काळात होऊन गेलेले महाज्ञानी, थोर विद्वान, श्रेष्ठतम ऋषी होते. त्यांच्याइतके  ज्ञानी, व्यासंगी, तपस्वी थोर गुरु अद्यापपर्यंत झालेले नाहीत अशी भारतीयांची धारणा आहे.

    त्यांनी लिहिलेल्या महाभारतामध्ये आपल्या जीवनाचे स्पष्ट, यथांग दर्शन दिसून येते. म्हणूनच असे म्हटले जाते, “व्यासोच्छिष्टं जगत्सर्वम्” म्हणजे “जे महाभारती नाही – ते अन्यत्र असेल क्वचित काही”. त्यामुळे आधुनिक  ज्ञानगंगेच्या प्रवाहाचा उगम हा महाभारतातून झाला असे म्हटले तर ते वावगे ठरणार नाही. ‘व्यासोच्छिष्टं’ अधिक सोपे करुन सांगावयाचे झाल्यास असे सांगता येईल 

आपल्या शाळेत आपण निरनिराळे सण, उत्सव साजरे करतो त्यामधून आपल्याला नवीन नवीन गोष्टी, न मिळत असते. मला वाटते या वर्षी शाळा सुरु झाल्यावर आपण पहिलाच कार्यक्रम हा गुरुपूजनाचा करत आहोत. कारण जगामध्ये सन्मानाने जगावयाचे असेल तर ज्या ज्या साधनाद्वारे न, माहिती मिळते, त्या प्रत्येक साधनाचा वापर न, मिळविण्यासाठी केला पहिजे. उदा. वर्गात शिक्षक अथवा शिक्षिका गुरु असतात तसेच ग्रंथ हे देखील न बोलणारे गुरु आहेत. आधुनिक काळात संगणक, आकाशवाणी, दूरचित्रवाणी, भ्रमणध्वनी अशा अनेक साधनांद्वारे आपण न अथवा माहिती ग्रहण करत असतो पण हे ग्रहण केलेले न ‘नळी फुंकिली सोनारे, इकडून तिकडे गेले वारे’ या म्हणीप्रमाणे होता कामा नये. तर ते आपल्या मेंदूत साठवून ठेवावे लागते व ही साठवून ठेवण्याची सवय लहानपणापासून करावी लागते. याचा उपयोग आपल्याला पुढील आयुष्यात निश्चितपणे होतो, कसा ते आपण एक उदाहरण पाहू. आत्ता तुम्ही शाळेत पाढे पाठ करता ते एक प्रकारचे बेरीज अथवा गुणाकाराचे, भागाकाराचे गणितच हसतखेळत शिकत असता. पाढे जेवढे पक्के पाठ होतात, तेवढा त्याचा उपयोग व्यवहारात आपण सहजपणे करु शकतो.

    समजा तुम्ही पालकांबरोबर अगर स्वतंत्रपणे बाजारात गेलात व जी वस्तू आपल्याला खरेदी करावयाची आहे, उदा. भाजी, कुठलेही पीठ, धान्य, तर दुकानदाराने आपल्याकडून त्या वस्तूचे घेतलेले पैसे हे बरोबर घेतले आहेत का नाहीत हे एका क्षणात समजू शकते. समजा, भाजी ६० रुपये किलो आहे तर पाव किलोला १५ रुपये पडतील, पण आपल्याला त्यासाठी पावकीचा पाढा येणे आवश्यक आहे. असेच कुठल्याही वस्तूचा हिशोब करताना पाढ्यांचा उपयोग होतो. असे अनेक विषयातील, अनेक प्रकारचे न आपण सतत घेत असतो व हे न आपल्याला कोणाकडून तरी मिळत असते. न देणारी ही प्रत्येक व्यक्ती अगर वस्तू ही आपली त्या वेळची गुरु असते.

    अंध:कार हे अज्ञानाचे प्रतीक आहे तर प्रकाश हे ज्ञानाचे प्रतीक आहे. त्यामुळे अज्ञानापासून ज्ञानाकडे झेप घेणे यासाठी गुरु लागतो व म्हणून आपण त्या त्या गुरुंची आठवण ठेवण्यासाठी गुरु पूजन करतो.

    गुरु कसा असावा याचे आपल्याला माहित असलेले एक उदा. पाहू. द्रोणाचार्य पुरस्काराने सन्मानित झालेले श्री. आचरेकर गुरुजी हे सचिन तेंडुलकरचे क्रिकेटमधील गुरु. अजूनही सचिन एवढा मोठा आंतरराष्ट्रीय कीर्तीचा महान खेळाडू होऊन क्रिकेटमधून निवृत्त झाला तरी आपल्या गुरुंचे स्मरण, वंदन केल्याशिवाय राहत नाही. २००५ मध्ये त्याच्याकडून धावा होत नव्हत्या, तो सरळ आचरेकर गुरुजींकडे गेला व आपल्या फलंदाजीमधील चुका कशा दुरुस्त करावयाच्या याचे परत धडे घेतले व परत तो जोमाने धावा करु लागला. दुसरे त्याचे गुरु म्हणजे त्याचे वडील. प्रत्येक शतकानंतर तो प्रथम आकाशाकडे पाहत असे व वडीलांचे स्मरण करीत असे कारण वडिलांनी त्याला क्रिकेटसाठी प्रोत्साहित केले व त्याच्या पाठिशी ठामपणे उभे राहिले.

    तेव्हा मुलांनो, आपल्याला जीवनात यशस्वी व्हावयाचे असेल तर जो जो प्राणिमात्र आपल्याला ज्ञान देईल, त्या सर्वांचे मन:पूर्वक स्मरण ठेवून पुढे वाटचाल करीत राहणे म्हणजेच जीवन यशस्वी करणे होय!